Υπνηλία στο τιμόνι: ο αόρατος κίνδυνος της επιστροφής από τις διακοπές

Η υπνηλία στο τιμόνι αποτελεί έναν από τους πιο σοβαρούς και υποτιμημένους κινδύνους της οδήγησης. Δεν είναι ένα πρόβλημα που γίνεται άμεσα αντιληπτό, όπως για παράδειγμα η μέθη ή η υπερβολική ταχύτητα. Αντίθετα, εμφανίζεται αθόρυβα, με τη μορφή βαριών βλεφάρων, στιγμιαίων κενών συγκέντρωσης και τελικά μικρο-ύπνων που διαρκούν μερικά δευτερόλεπτα. Στο δρόμο, αυτά τα δευτερόλεπτα αρκούν για να καλυφθούν δεκάδες μέτρα χωρίς κανέναν έλεγχο από τον οδηγό, κάτι που κάνει την επιστροφή από τις διακοπές, με την κούραση και τη βιασύνη να προλάβουμε υποχρεώσεις, ακόμη πιο επικίνδυνη.

Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι σε ένα ταξίδι διάρκειας έξι ωρών, ένας κουρασμένος οδηγός μπορεί να περάσει αθροιστικά έως και μία ώρα χωρίς ουσιαστικά να παρακολουθεί τον δρόμο. Οι ερευνητές κατέγραψαν πτώση της προσοχής και «κενά» που ο ίδιος ο οδηγός συχνά δεν αντιλαμβανόταν. Πρόκειται για μια πραγματικότητα που αφορά και την Ελλάδα, ιδίως σε μεγάλες εξόδους όπως αυτές των καλοκαιρινών διακοπών, πολλοί οδηγοί ξεκινούν κουρασμένοι, βιαστικοί και υποτιμούν τον κίνδυνο

Οι ειδικοί είναι ξεκάθαροι: ο μόνος πραγματικός τρόπος για να αποφύγουμε την υπνηλία είναι ο ύπνος. Οι διάφορες λύσεις που συχνά επιστρατεύουμε, όπως ο καφές, η δυνατή μουσική, το άνοιγμα του παραθύρου,  έχουν μόνο βραχυπρόθεσμη επίδραση και δεν αποτρέπουν την έλευση του ύπνου. Ο οργανισμός, όταν είναι εξαντλημένος, θα αναζητήσει οπωσδήποτε ανάπαυση. Αν δεν του τη δώσουμε, θα την επιβάλει με μικρο-ύπνους, ανεξάρτητα από τις προθέσεις μας.

Γι’ αυτό, το πρώτο και βασικό μέτρο είναι να κοιμηθούμε τουλάχιστον οκτώ ώρες πριν από την αναχώρηση. Το ταξίδι χρειάζεται καθαρό μυαλό και ξεκούραστο σώμα. Εξίσου σημαντικός είναι ο σωστός προγραμματισμός. Δηλαδή, δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τη διαδρομή σαν αγώνα δρόμου με αυστηρά χρονικά σημεία περάσματος. Αν δεν υπάρχει δεσμευτική ώρα άφιξης, μειώνεται η πίεση να φτάσουμε «πάση θυσία». Έτσι μπορούμε να κάνουμε συχνές στάσεις, κάθε δύο ώρες είναι η ενδεδειγμένη συχνότητα για ξεκούραση, κίνηση και λίγη ενυδάτωση.

Η σωστή διατροφή παίζει και αυτή τον ρόλο της. Ένα βαρύ γεύμα λίγο πριν από την οδήγηση αυξάνει την υπνηλία, ενώ η κατανάλωση αλκοόλ, ακόμη και σε μικρή ποσότητα, επιβαρύνει σημαντικά την κατάσταση. Η ελαφριά τροφή και το άφθονο νερό είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι ενός μακρινού ταξιδιού.

Σε περίπτωση που η κούραση γίνει έντονη, η πιο ασφαλής επιλογή είναι να σταματήσουμε και να κοιμηθούμε για λίγο. Ένας σύντομος υπνάκος 15-20 λεπτών μπορεί να κάνει τη διαφορά. Αντίθετα, ο παρατεταμένος ύπνος, οδηγεί σε αίσθημα βαρύτητας και δεν ενδείκνυται. Στόχος είναι να ξεκουραστεί ο εγκέφαλος και όχι να μπει σε βαθιά φάση ύπνου.

Ένα ακόμη κρίσιμο στοιχείο είναι η παρουσία του συνοδηγού. Ο οδηγός που μένει μόνος του, με όλους τους συνεπιβάτες να κοιμούνται, είναι πιο ευάλωτος. Αντίθετα, ένας ξύπνιος συνοδηγός μπορεί με τη συζήτηση και την παρατήρηση να τον κρατήσει σε εγρήγορση. Σε ταξίδια με περισσότερους οδηγούς, η εναλλαγή στο τιμόνι είναι η πιο αποτελεσματική μορφή πρόληψης.

Αξίζει να θυμόμαστε ότι η οδήγηση τη νύχτα είναι από μόνη της πιο απαιτητική. Το βιολογικό μας ρολόι λειτουργεί διαφορετικά, η κούραση είναι πιο έντονη και τα αντανακλαστικά μειωμένα. Αν είναι δυνατόν, καλό είναι να αποφεύγουμε τις νυχτερινές μετακινήσεις, ιδιαίτερα όταν έχουν προηγηθεί πολλές ώρες δραστηριότητας μέσα στην ημέρα.

Η υπνηλία δεν είναι αδυναμία χαρακτήρα, ούτε ένδειξη ότι «δεν αντέχουμε». Είναι μια φυσιολογική ανάγκη του ανθρώπινου σώματος. Το λάθος είναι να υποστηρίζουμε πεισματικά ότι μπορούμε να την ξεπεράσουμε. Η ασφάλεια στον δρόμο δεν έχει να κάνει με το ποιος είναι πιο «σκληρός», αλλά με το ποιος είναι πιο προνοητικός.

Το ταξίδι, είτε μικρό είτε μεγάλο, έχει νόημα μόνο όταν ολοκληρώνεται με ασφάλεια. Δεν είναι η ώρα άφιξης που μετρά, αλλά το ότι όλοι φτάνουμε σώοι στον προορισμό μας. Και αυτό επιτυγχάνεται μόνο όταν σεβαστούμε τον πιο θεμελιώδη κανόνα: ο δρόμος χρειάζεται ξεκούραστο οδηγό, που μακριά από εγωισμούς κρίνει τι μπορεί να καταφέρει σύμφωνα με τις αντοχές του, δίνοντας ανεκτίμητη αξία στη ζωή του, αλλά και στις ζωές των άλλων.